Dersên Kurdî - Kürtçe dersler - 1
Dengên Kurdî (Kürtçe sesler)

Bir dili öğrenmek için herşeyden önce o dilin alfabesini doğru yazmak ve okumak gerekir. Özellikle Kürtçede bazı seslerin birbirine yakınlığı, biribirine yakın seslerle birçok sözcüğün bulunması, doğru okumayı zorunlu kılmaktadır. Burada sunulan açıklamayı kavrayan kişi eksiksiz bir şekilde Kürtçe okuyabilir. Ayrıca bu sayfada verilen Kürtçe dersleri kendi kendine dil öğrenme metoduna göre hazırlanmıştır. Anlaşılmayan noktaları açıklamaya, gelen soruları cevaplamaya her zaman hazırız. Bu hizmetle Kürtçe ögrenin, başkalarının da öğrenmesi için onları teşvik edin.

A a : Kürtçe de “a“ uzun okunur
Örnek: Av (su), agir (ateş),

B b : Türkçede ki “b” gibi okunur.
Örnek: Bav (baba), bar(yük), bizin(keçi), ber(ön / ürün)

C c : Türkçedeki “c” gibi okunur.
Örnek: cam, conega (tosın), cot (karasaban), car (kere), cêwî(ikiz)

Ç ç : Kürtçedeki “ç” vurgulu ve vurgusuz olmak üzere iki varyantlıdır.
Çoğunlukla vurgulu varyantı kulanılır. Bu okunuş biçimi şöyledir: Dilin ön kısımi ön damağa (diş arkası) yapıştırılarak çıkarılır.
Örnek: Çem (çhem = akarsu), çav (çhav = göz), çivîk (çhivik = kuş), çerm(çherm = deri), çêlek(çhêlek = inek), ço (çho = sopa)

Vurgusuz telafuzuda Türkçede ki “ç” gibi dir
Örnek: Çar(dört), çend (çend), çil(kırk), çol (kır/ çöl)

D d: Bu harf de tamamen Türkçedeki “d” gibidir.
Örnek: Dev (ağız), der (dışarı), dar(ağaç), dîl (esir), dil (kalb/yürek)

E e: Türkçede kulanılan “e“ harfi gibi ağız hafîf açılarak çıkarılır.
Örnek: Ez (ben), erê (evet), dest (el), te (sen =çekilmiş hali)

Ê ê : Türkçedeki “beş, yedi, dedi” Kelimelerindeki “e” sesi gibi çıkarılır.
Kısaca bu sesin çıkarılışı esnasında ağız sağa ve sola kasılarak yayvan hale getirilir. Sesin çıkışı esnasında alt dudak aşağı çekilerek hava dışarı bırakılır.
Örnek: Êzing (odun), êvar (akşam), tê (gelir, geliyor)

F f : Aynen Türkçedeki “f“ harfi gibi okunur.
Örnek: fîstan, find (mum), fîdan, firotin (satmak)

G g: Kürtçe alfabesinin bu harfi de Türkçedeki “g” gibi okunur.
Örnek: ga (öküz), gul (gül), goşt (et), gotin (söz /söylemek)

H h: Bu harfimiz herzaman okunur, hiç bir zaman yutulmaz, Türkçedeki “h” gibidir.
Örnek: hebûn (var olmak/ malik olmak), hatin (gelmek), hêlîn (kuş yuvasi), heyv (ay)
Halk arasında arapçanın etkisiyle az da olsa okunan bir başka varyantı var, bu sadece arap kokenli kelimelerde görülür
Örnek: Hasan, Heci, Husên vb.

I ı : Türkçenin “ı” sından daha kısa dir.
“i” sesinin hafif çıkışıdir.
Anlaşılması için bir karşılaştırma yapalım.
Işık (uzun bir sestir) Kirin (kısa bir sestir) Örnek : Kirin (yapmak), birin (götürmek), mirin (ölmek)

Î î : Türkçenin “i“ sindan daha uzun okunur.
Anlaşılması için bir karşılaştrma yapalım.
bir (Türkçede 1 sayısındaki “i” kısa dir.)
bîr (Kürtçedeki “î” uzun okunur. Türkçenin iki “ii” sine tekabul eder.) ?
Örnek: Îsot (acı biber), îsal (bu sene), bîr (muhakeme gücü / şuur / kuyu), şîr (süt)



Dersên Kurdî - Kürtçe dersler -2

J j : Aynen Türkçedeki “j“ gibi okunur:
Örnek: Jin (kadın), jar (zayıf /güçsüz), jor (yukarı), jêr (aşağı)

K k : Kürtçenin bu harfî de vurgulu vurgusuz olmak üzere iki varyantlıdır. En fazla vurgulu biçimi kullanılır. Vurgulu biçimi dilin ortası üst damağın ortasına (yumuşak damak) yapıştırılarak çıkarılır. Kısacası “g“ ile “k“ arası bir sestir.
Örnek: Kevir (khevır = taş), kevok (khevok = güvercin), kerî (kherî = parça /sürü), kovik (khovik = honi), kavir (khavır = toklu) Vurgusuz varyantı çok az kulanılır. Türkçedeki “k“ gibi okunur. Örnek: Ketin (düşmek), kes (şahıs), kîsik (küçük cüzdan / torbacık), kûsî (kaplumbağa)
Dikatinize: “k“ ile başlayan çok az kelime hem vurgulu, hem de vurgusuz okunur. Vurguya göre anlamlarıda değişir. Kürtçede bütün sözcükler cins takısı aldıklarından. Bu tür sözcükler zorluk çıkarmazlar.
Örnek Vurgusuz 1- Kar (iş ; bu kelime erildir.) Karê min pir giran e. (işim çok ağır) vurgulu
kar (oğlak; bu kelime dişil dir. Diger bir formu da var =karik) Kara bizinê belek e. (keçinin oğlağı alacalıdır.)
2 : Vurgusuz ker (eşek ; kelime olduğu icin cins takısı alır) Kera me xweş dibeze. (Bizim eşek iyi koşar.)
Vurgulu
Ker (sagir ; edat olduğundan dolayı herhangi bir takı almaz) Mêrikê ker diçe mal. (Sagir adam eve gidiyor)
Not: Birçok yazar yanlış anlaşmayı önlemek için, vurguluyu iki “rr“ ile yanê “kerr“ biçimin de yazıyorlar.

L l : Aynen Türkçedeki “L” gibi dir Örnek: Lêv (dudak), law(oğlan çocuk), lepik (eldiven), lal (lal, dili ağır)

M m : Tıpa tıp Türkçe “m” si gibi okunur.
Örnek: Mêr (erkek, yiğit), mîh (koyun), mîr (derebey, emir)

N n : Tıpa tıp Türkçe “n” si gibi okunur.
Örnek: Nav (ad, isim), nan (ekmek), nîr (boyunduruk), nok (nohut), hinar (nar)

O o : Tıpa tıp türkçe “o” su gibi okunur.

Örnek: ol (din), ode (oda), por (saç), sol( ayakkabı), sor (kırmızı)

P p: Iki varyantlı olup yüzde doksanbeş vurgulu okunur. Bu vurgulu şekli şöyle çıkarılır: Üst dudak çok güçlü bir şekilde alt dudağa yapıştırılarak vurgulu okunur. “P” ile “b” arası bir ses çıkarılır:
1 : Vurgulu P (bp /ph):
Örnek: par (phar = geçensene), pêrar (Phêrar = eveli sene / iki sene önce),
pişt (phışt = sırt), pîşe (phîşe = meslek)
2 : Vurgusuz, Türkçe “p” si gibi.
Örnek: pîl (pil), parçe (parça), plan, pol (sınıf /dershane)

Q q : Arapça “ğ” gibi okunur. Ya da dilin arka kısmı damağın arka kısmına yapıştırılarak birden açılır ve “kanun” kelimesindeki “k” gibi sert biçim söylenir.
Örnek : Qer (siyahın bir tonu), qam (boy), qalind (kalın)

R r : Agırlıklı olarak Türkçedeki “r” gibi okunur. Yalnız şapkalı “î” önünde iki “rr“ gibi vurgulu okunur.
Örnek Roj (güneş / gün), rez (üzüm bağı), rev (kaçış), rîs (yün iplik)
Vurgulu okunuşu:
kirîn (kırrin = satın almak) kirîn (bırrin = kesmek) mirîn (mırrin = homurdama)

S s : Aynen Türkçedeki “s” gibi okunur.
Örnek: Sîr (sarmısak), simêl (bıyık), sal (yıl), sar (soğuk)

Ş ş: Aynen Türkçedeki “ş” gibi okunur. Örnek: Şil (ıslak / yaş), şal (pantolun), şev (gece)

T t : Bu harfimizin de vurgulu vurgusuz olmak üzere çift varyantı vardır. Yüzde doksan vurgulu varyantı kulanılır. Dilin ön kısmı, damağın ön kısmına yapıştırılır, birden açılır. Yada “th” şeklinde okunur.
1- Vurgulu Örnek: tav (thav = güneş ışını), tarî (thari= karanlık), tîr (thir= ok=,
tûj (thuj = biber acısı), tal (thal = ot acısı)
2 – Vurgusuz, Türkçe “t” si gibi
Örnek: Tor (file / ağ), tas (tas), ta (sıtma), tar (tünek ağacı)

U u : Türkçedeki “ö” harfine yakın bir sestir. Ya da “hö” biçiminde okunur.
Örnek: Gul (ghöl= gül), Kurd (khörd = kürt), gund (ghönd = köy),
Tu (thö = sen), gur (ghör = kurt)

Û û : Türkçedeki “u“ gibi okunur. Sözcük başında kulanılmaz.
Örnek : Bûn (olmak /varolmak), çûn (gitmek), tû (dut), rû (surat/sima), rûn (yağ), şûn (yer)

Dersên Kurdî - Kürtçe dersler - 3
V v: Türkçedeki “v” gibi okunur.
Örnek: varik (piliç), vala (boş), bav(baba), dev (ağız), van (bunlar)

W w: Bu ses Türkçede yoktur. Dudak “o” sesinde olduğu gibi yuvarlaklaştırılır, birden açılarak “oue” gibi bir ses çıkarılır. Ingilizcenin “Water” deki “w” sesi, yada arapçadaki “9 “ sesi gibi çıkarılır.
Örnek: War (ouar = yayla), wan (ouan= onlar), wî (oui = o - eril), Wê (ouê = o – dişil), weris, (oueris = urgan)

X x : Bu ses bir arkadamak sesidir. Damaktaki balgamı çıkarmak için çıkarılan sese benzer. Yani şöyle bir ses “ağhı“
Örnek: xal (ğhal = dayi), xanî (ğhani = ev /bina), xew (ğhew = uyku), xort (ğhort = Genç), xanim (ğhanım = hanım)

Y y: Aynen Türkçedeki “y” gibi okunur. Örnek: yek (bir sayısı), yar (sevgili), Yado (bir kürt kahramanı) yêzdan (Allah /tanrı), yadigar (hediye)

Z z: Türkçedeki “z“ sesi gibidir.
Örnek: ziman (dil / lisan), zanîn (bilmek), zarava (lehçe) zava (damat /güvey), zêr (altın)

Xw xw (diftong): Bu çift ses Türkçede yoktur. “x“ ve “w“ seslerinin beraber okunuşudur. Aşağı yukarı şöyle bir ses “ğhoue“
Örnek :Xwar (ğhouar =yedi), xwendin (ğhouendın = okumak, ) xwastin (ğhouastın = istemek)

Lütfen şu aşağıdaki cümleleri alfabeye uygun okuyun. Bunun ardından gazetemizin kürtçe sayfasını doğru okumaya çalışın. Bir de kürtçe iyi bilen bir arkadaşınızla gazetemizin kürtçe sayfasını okuyun.

Dersên Kurdî - Kürtçe dersler - 4

Waneya (Dersa) Yekemîn -1-

- Roj baş,
- Roj baş, roj baş. Tu kurd î?
- Erê, ez kurd im, lê tu?
- Ez jî kurd im. lê ew?
- Ew jî Kurd e.
- Tu, ew û ez, em kurd in.
- Erê em Kurd in.
- Ew kî ne?
- Ew Faris in.
- Aha! Ez, tu, ew, em ew û ?
- Na, ne wisa. Wekî min; ez, tu, ew, em, hun û ew.
- Aha! Hun.
Wateya peyvên kurdî (Kürtçe sözcüklerin anlami)
wate = anlam
peyv = sözcük / kelime
kurdî = Kürtçe /kürt dili
roj = gün, güneş baş = iyi,
roj baş= tünaydın, merhaba, iyi günler
tu = sen (yalın hal) kurd = kürt,
î = sin (olmak fiilinin ikinci tekil şahıs takısı)
Tu kurd î. = Sen kürtsün
Tu kurd î? = Sen kürtmüsün?
erê = evet
ez = ben (yalın hal)
im = ..im (olmak fiilinin birinci tekil şahıs takısı)
Ez kurd im. = Ben kürdüm.
Lê tu? = ya sen?
jî = de / da
ez jî = ben de
Ez jî kurd im. = Ben de kürdüm.
ew = o, onlar (her iki cins için)
Lê ew? = ya o?
e = ..dir (olmak fiilinin üçüncü tekil şahıs takısı)
Ew jî kurd e. = O da kürttür.
Em = biz (yalın hal)
in = ..üz, …sunuz, …dirler (olmak fiilinin ço?ul şahıs takısı)
Em kurd in = Biz kürdüz.
kî = kim
Ew kî ne? = Onlar kim dirler.
Ew faris in. =Onlar farstırlar.
na = hayır (aynı zamanda şimdiki zaman olumsuzluk takısı)
ne = değil (bu geçmish zaman olumsuzluk takısıdır)
wisa = öyle, böyle, şöyle
Na ne wisa! = Hayir öyle değil!
weki = gibi, benzer, tarzında
û = ve, ile
hûn = siz (yalın hal)
Rêziman (dilbilgisî)
Kürtçedeki “bûn “ (olmak) fiilinin şimdiki zaman çekimi, türkçedeki “olmak” fiilinin çekimine çok yakındır. Sözcüklerin sesli veya sesiz harfle bitimine bağlı. Biz yukarıda sesiz harfle biten sözcüklerle “bûn”fiilinin çekimini gördük. Onu tekrarlayalım.

Kürtçe Türkçe
Ez … im. Ben …im.
Tu … î. Sen ….sin.
Ew … e. O…dur/dir…
Em … in. Biz…iz /uz…
Hûn.in. Siz.siniz/ sunuz…
Ew.in. Onlar.dırlar/durlar.
Têbinî(not /dipnot): Kürtçe de “bûn” fiilinin takıları türkçenin tersine sözcükten ayrı yazılır, okunurken bitişikmish gibi okunur. Ayrıca kürtçedeki “bûn” fiilinin takıları hiç değishmez, zira kürtçede ses uyumu kuralı yoktur.

Mînak (örnek):
Kürtçe Türkçe
Ez kurd im. Ben kürdüm.
Tu kurd î. Sen kürtsün.
Ew kurd e. O kürttür.
Em kurd in. Biz kürdüz.
Hûn kurd in. Siz kürtsünüz.
Ew kurd in. Onlar kürttürler.
Pêhînî (aliştirma):
Siz de şu sözcüklerini “bûn” fiiline, yanı yükarıdaki örneğe uygun çekin. tirk, alman, mêr (erkek), jin (kadın), ciwan (genç), karker (işçî)
2-
- Roj baş
- Roj baş
- Ez Necî me, lê tu?
- Necî! Hiii!
- Erê Necî. "Ez Necî me.
- Ez jî Hêvî me.
- Ez Necî me, tu Hêvî yî
- Ew kî ye?
- Ew Gulê ye.
- Ez gundî me.
- Ez jî gundî me.
- Ew kî ye?
- Ew jî gundî ye.
- Em gundî ne.
- Lê hun çi ne?
- Em bajarî ne?
- Erê, erê, em gundî ne, ew bajarî ne.
- Em gundî ne. Hun bajarî ne.
Wateya peyvên Kurdî (Kürtçe sözcüklerin anlami)
… me = …im (olmak fiilinin sesli harfle biten sözcüklerden sonra kullanılan birinci tekil şahıs takısı)
… yî = …sin (olmak fiilinin sesli harfle biten sözcüklerden sonra kullanılan ikinci tekil şahıs takısı)
… ye = …dir (olmak fiilinin sesli harfle biten sözcüklerden sonra kullanılan üçüncü tekil şahıs takısı)
gundî = köylü
… ne = …yiz /siniz/ dirler ((olmak fiilinin sesli harfle biten sözcüklerden sonra kullanılan çoğul şahıs takısı)
bajarî = şehirli
Rêziman (dilbilgisî)
Kurdî tirkî
Ez gundî me. Ben köylüyüm.
Tu gundî yî. Sen köylüsün.
Ew gundî ye. O köylüdür.
Em gundî ne. Biz köylüyüz.
Hun gundî ne. Siz köylüsünüz.
Ew gundî ne. Onlar köylüdürler.

3-

Navê min Sîdar e. Welatê min Kurdistan e. Ez li vir karker im.
Mala min li gund e. Mala min mezin e. Ez zewicî me.
Du zarokên min hene. Navê jina min Delal e. Navê zarokên min Evîn û Pêşeng e. Pêşeng law û Evîn keçik e. Zarok hîn biçûk in.
Pêşeng çar û Evîn jî du salî ye Wateya peyvên Kurdî (Kürtçe sözcüklerin anlami)
nav = isim / ad
navê min .. =benim adim.
welat = ülke /memleket
li = ...de /da (yer bildiren edet)
vir = bura
li vir = burda
karker = işçi / proleter
Ez li vir karker im. = Ben burada işçiyim.
mal = ev
gund = köy
li gund = köyde
mezin =büyük
Mala min mezin e.= Evim büyüktür.
zewicî = evli
Ez zewicî me.= Ben evliyim.
zarok = çocuk
zarokên min =çocuklarım
hebûn = var olmak
heye = var
hene = vardırlar
jin = kadın / esh
navê jina min = eşimin adı
law /kur = erkek çocuk
keç /qiz = kız çocuk
keçik = kız /kızca?ız
hîn = henuz / daha
biçûk /piçûk = küçük
çar = 4 (dört)
du / dudu = 2 (iki)
sal = yıl / sene
sali = yaş / yashında
Pêhînî:
1-
Pirs (soru) bersivcevap)
Navê te çi ye? Navê min .... e /ye
Navê welatê te çi ye? Navê welatê min...... e /ye
Mala te li ku ye? Mala min li ........ e.
Tu zewici yî ? Erê ez ...... me.
Zarokên te hene ? Erê zarokê min .....
Navê jina te çi ye? Navê jina min ....... e.
Navê zarokên te çi ne? Navê zarokên min ........e/ne
2- a - Navê min Sîdar .. . Navê welatê min Kurdistan .. .

Ez kurd .. . Tu tirk . ? Em çi .. Em kurd .. Hun alman .. b -...min Sîdar e. ... kurd im.tirk î. kurd in. alman in.
3- Örneklerden yararlanarak diğer sözcükleri
“bûn” fiilinin çekimine uygun çekin. Mînak:
a) Mêr, Ez mêr im, tu mêr î, ew mêr e. Em mêr in, Hun mêr in, Ew mêr in. Hesinkar, heval, Baran, xwendekar
b)Hêvî, Ez Hêvî me, tu Hêvî yî, ew Hêvî ye. Em Hêvî ne, hun Hêvî ne, ew Hêvî ne. Mamoste, bajarî, Suryanî, sêwî, rêwî

Dersa duwemin -ıı-
Rêziman:

Kişi zamirleri üzerine kısa bilgi:

A - Biz ilk derste birinci çeşit zamirleri gördük. Onlar yalın zamirlerdir. Bu yalın zamirleri tekrarlayalım: “ez, tu, ew, em, hûn, ew” bu yalın zamirler kürtçe de üç önemli görevi üstlenmişlerdir.

1–Geçişli geçişsiz bütün fiilerin şimdiki zamanlarının çekiminde kullanılırlar.
2 - Geçişsiz fiilerin geçmiş zamanlarının çekiminde kullanılırlar.
Örnek:
şimdiki zaman
geçişsiz :geçişli
Ez diçim.(ben gidiyorum.) :Ez dibêjim. (ben söylüyorum

geçmiş zaman
geçişsiz :geçişli
Ez çûm. (ben gittim.) :Min got. (Ben söyledim.)

3 – Gelecek zaman çekimin de de yalın zamirler kulanılır.
Örnek:
Ez ê biçim.(gideceğim) :Ez ê bêjim. (söyleyeceğim)

B- Cînavên tewangî (bükümlü kişi zamirleri):

Yekjimar (tekil) - pirejimar (çoğul)
min - me
te - we
wê - wan
wî -
têbinî (not): Bu ikinci çeşit yada bükümlü kişi zamirleri iki görevi üstlenmişlerdir.

1 – Mülkiyet zamirleri olarak kullanılır.
Örnek:
pirtûka min : benim kitabım / kitabım
keça min : benim kızım /kızım
kurê min :benim oğlum /oğlum
pozê min : benim burnum / burnum

2 – Geçişli fiillerin geçmiş zaman çekiminde kulanılır.
Örnek:
Şimdiki zaman :geçmiş zaman
Ez dibêjim (söylüyorum) :min got. (söyledim)
Ez nan dixwim (ekmek yiyorum) :min nan xwar (Ben ekmek yedim)
Lêkera hebûn (varolmak, malik olmak fiili):

Dersên Kurdî - Kürtçe dersler -9


Wateya peyvên Kurdî (Kürtçe sözcüklerin anlami)

seyran :gezi gezinti
geşt : gezî piknik
zanîn : bilmek
zanîngeh /zanko :üniversite/ yüksek okul
car : sefer /defa
carcaran /carina : bazen
çêlik : yavru
mî /mîh : koyun
yan jî : ya da
yan ..... yan jî : ya ... ya da
şîr : süt
xwendekar : öğrenci
Rêziman
Hevokên pirsê (soru cümleleri)
Kürtçede üç çeşit soru cümlesi kulanılır

1- Ses tonu ile, bu durumda ilk sözcük ile cümlenin son sözcüğü, ya da son sözcüğün son hecesi vurgulu okunur

Mînakk:

Tu kurd î? (Sen Kürt’sün? /Sen Kürt müsün?)
Tu li hespê siwar dibî? /Sen ata binersin? / Sen ata biner misin?)
Tu di elbê de pez didoşî? (Sen kovada koyun sağar mısın?)
Li mala we elb heye? (Evinizde kova var mı?)
Tu jî gulan distînî ? (Sen de gül alır misin?)

2- Soru takısı “ma” ile soru cümlesi yapılır. Bu soru cümlesinde soru takısı ile cümlenin son hecesi vurgulu okunur.

:Minak

Ma tu Kurd î? (Sen Kürt müsün?)
Ma tu li hespê siwar dibî?
Ma tu hînê Kurdî dibî? (Sen Kürtçe ögreniyor musun?)
Ma tu jî ji azadiyê hez dikî? (Sen de özgürlügü sever misin?)

3 – Soru sözcükleri ile sorü cümleleri kurulur. Bu durumda soru sözcükleri vurguludur.

Mînak:
Eyaşîr çi ye? (Süt tulumu nedir?
Kî li hespê siwar dibe? (Kim ata biniyor?)
Tu çima Kurdî nizanî? (Sen neden Kürtçe bilmiyorsun?)
Elb ji bo çi çêbûye? (Kova ne için yapılmıştır?)
Te kijan pirtukê girt? (Sen hangi kitabı aldın?)

Pêhînî

Şu cümleleri soru cümlesine çevirin.

- Ew diçe bêriyê.
- Ew diçe zanîngehê
- Tu koçerî
- Pezê we heye
- Zarok dikevin nav mêrgan
- Ew gulan dibistînin.
- Tu jî gulan dibistînî
- Ez di wî karî de dixebitim.
- Li mala we elb heye.

Wane 4

Vexwendin

Postewan tê, derdixe, nameyeke dide min, ev ji xalê min tê. Ez bi dilhejî vedikim û bi lez dixwînim. Xalê min li Almanyayê dijî, ew min vedixwîne.

Dibêje; “were li vir di zanîngeha Alman de bixwîne. Ez berê radiwestim, difikirim, ramanek tê, ramanek diçe. Ev ji bo min vexwendineke dilhejî ye, mathîştekî dilinî ye. Li welatekî biyanî xwendin, zimanekî biyanî fêrbûn, bêgûman, hem dijwar û hem jî balkêş e. Ez bazdidim, ji diya xwe re mijarê vedibêjim:

“Dayê xalê min min vedixwîne Almanyayê!
Diya min berê kûr dirame, dibêje;
“Na, berxo, na!.”
Min diya xwe hembêzkir û got,
“Na dayê, ez naçim, li welatê biyanî naxwînim, dilê diya xwe naêşînim.”
Bevê min bi hêrs;

“Çima naçî, naxwînî, nabî xwediyê pîşeyeke bi nirx?”
Bi rastî ez dixwazim, tenê di ber dilê diya xwe re diçim.
Wateya peyvên Kurdî (Kürtçe sözcüklerin anlamı)
postewan : postacı
tê :geliyor
derxistin :çıkarmak
dedixe :çıkarıyor
name : mektup
nameyeke : bir mektup
xal : dayı
ji xalê min : dayımdan
bi : ile /la,le
dilhejî : heyecan
vekirin : açmak
lez : çarçabuk/ hızlı
xwendin : okumak
dixwinim : okuyorum
jiyan : yaşamak / yaşam
dijî : yaşıyor
vexwendin : davet etmek
vedixwine :davet ediyor
Ew min vedixwine : O beni davet ediyor.
gotin : söylemek
dibêje : söylüyor
were : gel (halk dili)
rawestan :durmak, durup kalmak, dikilmek
radiwestim : duruyorum
fikirandin /ramandin : düşünmek,mutala etmek
difikirim /diramim : düşünüyorum
mathişt /lalhişt : sürpriz
dilini : duygulu, heyecanlı
Li welatek biyani xwendin :yabancı bir ülkede okumak
biyanî : yabancı
bêguman : şüphesiz
dijwar : zor
balkêş : dikkat çekici, ilginç
Hem dijwar û hem balkêş e. : hem zor hem de ilginç.
bazdan : kaçmak
Ez bazdidim : ben kaçıyorum
mijare : konu
vegotin : anlatmak
Ez mijarê ji diya xwe re vedibêjim. :Ben konuyu anneme anlatıyorum.
kûr : derin
Diya min berê kûr dirama :Annem önce derin dalıyor (düşünüyor)
hembêzkirin : kucaklamak
Min diya xwe hembezkir. :Annemi kucakladım.
êşandin : acitmak
Dilê diya xwe naêşînim. : annemin yüreğini acıtmam.
pîşe : meslek
nirx : değer
xweiyê pîşeyek bi nirx : değerli bir meslek sahibi
rast : doğru
rastî : doğruluk
di ber dil re çûn : gönlü hoş etmek, gönlünü almak
şu diyaloğu birkaç kez okuyun
- Tu diçî zozana?
- Na, ez naçim.
- Tu jî xwe dixemilînî?
- Na, ez wekî we xwe naxemilînim,
- Tu li hespê siwardibî?
- Na, ez li hespê siwarnabim.
- Tu mala xwe bardikî?
- Na, ez mala xwe barnakim?
- Tu bi Îngîlîzî dixwînî?,
- Na, ez bi Îngîlîzî naxwînim.
- Tu stranan dibêjî?
- Na, ez stranan nabêjim

Dersên Kurdî - Kürtçe dersler -10


Wane 6

Ez ji telefona destan pir hez nakim. Betlaneyekê du hefteyî hebû, ez jî hatim gund. Mirata telefonê di bêrika min de bi min re hatibû gund. Min sê roj ew girt, lê min ew cardin vekir. Bi vekirinê re hevalê min î Sincar telefon kir.

Em bi telefonê wiha peyivîn.

“Roj baş! Tu li ku yî, lo?”

“Ez li gund im?”

“Tu li wir çi dikî?

“Ohoo çi nakim! Em sibe zû radibin, pismamê min min dibe li çiyan digerîne. Li pey em kivkarikan dicivînin. Li ser agir kewa dikin û dixwin. Li pey jî ez diçim, hespê dibezînim. Nîvro jî em bi tevê jinan diçin nav pez, Jin pez didoşin, em dikevin nava mêrgên çolê û Her wiha! Lê tu çi dikî?”

“Ez jî xwe dixemilînim, diçim çarşiyê, awiran direşinim ser bedewan, li pey dikevim çayxanê, wê bin û pixa genî dikişinim nava pişik û kezevê.. Êvaran jî li ber televizyonê tiliya xwe dimijim!”

“Ma karê te çi ye? De têra xwe tiliyê bimije.“

“Zû were, min bîriya te kiriye!“

“Ezê demeke kin de li wir bim.“

Wateya peyvên Kurdî (Kürtçe sözcüklerin anlamı)

dest :el
hez kirin : sevmek
hez nakim : sevmiyorum
betlane :tatil
hefteyi :haftalık
hebû :vardı
hatim :geldim
mirat :miras
mirata :miras/ alahın belası
bêrîk : cep
di bêrîka min de : cebimde
bi min re : benim ile
girtin : kapatmak /kapmak
girt : kapadım
vekirin : açmak
vekir : açtım
cardin :tekrar
bi vekirinê re :açmamla beraber
peyivîn : konuşmak
ku :nere
li ku : nerede
tu li ku yî :sen neredesin?
li wir : orada
oo çi nakim : ne yapmıyorum ki?
zû : erken /çabuk
pismam : emioğlu /amcaoğlu
çiya :dağ
gerandin : gezdirmek
digerine : gezdiriyor.
li pey : ardından
kivkarik : mantar
civandin : toplamak / toplanmak
dicivînin : topluyoruz
li ser : üstünde
agir : ateş
kewa kirin : közlemek
kewa dikin : közlüyoruz
xwarin : yemek
hesp : at
bezandin : koşturmak
nîvro : öğleyin
bi tevê : ile
çol : yaban /kırsal
her wiha : bunun gibi
awir : bakış / gözetiş
reşandin : serpmek
direşinim : serpiyorum
bedew : güzelik
ketin : düşmek
bîn : koku
bin û pix : koku ve dumani
kişandin : çekmek
nava : içine
pişik : akciğer
kezev : karaciğer
êvar : akşam
tilî : parmak
mîtin /mijîn : emmek.
Ma karê te çi ye? : işin ne?
têr : tok, doymuş
de têra xwe : kendine yetecek kadar
De têra xwe tiliya xwe bimije. : Eh! Yeteri kadar parmağını em.
Zu were! : Çabuk gel
bîrî kirin : özlemek
Min bîriya te kiriye! : Seni özledim.
dem : zaman
kin : kısa

Ezê di demekî kin de li wir bim : Ben kısa zamanda orada olacağım.
Rêziman

Biz daha önceki derslerde birinci ve ikinci grup fiillerin şimdiki zaman çekimlerini gördük. Burada da diğer bir grup olan pasif fiillerin, ya da “andin /din” ile biten fiillerin şimdiki zaman köklerini bulma metodunu öğrenecegiz.

Önce “din” takısı atilir, geride kalan fiil kökünün son hecesindeki “a” sesi yumuşatılarak “î”ye dönüştürülür, ortaya çıkan sonuç fiilin şimdiki zaman kökü dür.

Örnek: Gerandin (bu fiilde “din” eki atılır, geri kalan “geran”nın son hecesindeki “a“ “î“ye dönüştürülür. Ortaya “gerîn“ çıkar. Bu şimdiki zaman köküdür.

Şimdi de çekimini yapalamın
Gerandin
Ez digerinim Ben gezdiriyorum
Tu digerinî
Ew digerîne
Emdigerînin
Hûn digerînin
Ew digerînin

Sizde yukarıdaki örneğe uygun şu pasif fiillerin çekimini yapın.

1 – civandin, 2 – kişandin, 3 – xemilandin, 4 – reşandin, 5 – bezandin

Pêhînî 1 Mînak:

Ez ........ hez nakim (telefonê) Ez ji telefonê hez nakim.
1 – Ew ....... hez nake (derewan = yalan) 2 – Em ..........hez nakin (zulumkaran)

3 – Tu ...... hez nakî (min). 4 – Hûn ......... hez nakin (me) Pêhînî 2 Mînak:

Min bîriya …… kiriye(te). Min bîriya te kiriye.
1 – Wî bîriya....... kiriye (min) 2 – Wê bîriya ........ kiriye(diya xwe).

3 – Min bîriya .....kiriye(bavê xwe). 4 – Wan bîriya ........ kiriye (me).

5 – Me birîya ........ kiriye (welatê xwe).

Pêhînî 3 Mînak:

Ez …Li wir im (sibe) Ez sibe li wir im.
1 – Em .........li wir in(êvarê). 2 - Ew ......... li vir in (roja cejnê=bayram günü).
3 – Ew ….. li vir e (pêncşemîyê). 4 – Tu …… li vir î (kengê=nezaman)?
5 – Ez … li wir im(sêşemiyê=Salı).

Ez li otobûsê siwar bûm, diçim mal. Di otobûsê de tiştên balkêş hene. Yek bi tiliyên xwe dijimêre, yek destê xwe dadilêse. Yek jî porteqalan diqeşêre., Dergûşek bi destên xwe yên biçûk çavên xwe ji mêşan diparêze. Li der dinêrim, hin derketine seyranê goşt dibrêjînin. Lê ev tiştên balkêş jî hedana min nayne. Ez stûnên devên rê dijmêrim. Ji bêhedaniya di xew re çûm. Gava ez li qerajê ji otobûsê peya bûm, hevalê min bi hemû hêza xwe ve destê min diguvêşe, ez jî milê wî diguvêşim. Li pey jî em di nava bajêr de digerin. Li her derê tiştekî cûda. Cîhan wiha ye.

Dersên Kurdî - Kürtçe dersler -11


Wateya peyvên Kurdî (Kürtçe sözcüklerin anlamı)

balkêş : dikkat çekici
jimartin : saymak
dijmêre :sayıyor
dalastin /alastin : yalamak
qeşartin : meyve sebze soymak
dergûş : bebek / beşik
çav :göz
çavên xwe : kendi gözlerini
mêş : sinek
parastin : korumak /savunmak / sözüne sahip olmak
nêrîn : bakmak
deketin : çıkmak
seyran : gezi /piknik
goşt : et
biraştin : kızartmak
hedan : dişlik /oyalanma
nayne : getirmiyor
stûn : direk
dev : ağız
rê : yol
devê rê : yol kenarında
jimartin : saymak
ji bêhedaniyan : sıkıntıdan
xew : uyku
di xew re çûn :uykuya dalmak
peya bûn : inmek
hemû : tüm
hêz : güç
bi hemû hêza xwe ve : bütün gücüyle
guvaştin : sıkmak
mil : omuz /kol
bajar /bajêr : şehir
Di nava bajêr de digerin : şehirin içinde dolaşıyoruz
cûda /cuda : ayrı / başka
tiştekî cuda : başka bir şey.
cîhan : dünya


Bu küçük anlatım da yapıları biribirine benzeyen fiiller kulanılmıştır.

Bu fîiler de bir grup teşkil etmektedirler. Biz bunlara dördüncü grup fiiler diyoruz. Bu tür fiilerin de şimdiki zaman kökü bir sisteme dayalı.

Örnek: “parastın”

Bu tür fiillerde “tin” takısı atılır, geriye “paras” kökü kalır. Paras kökünün son hecesindeki “a” büküm kuralına uygun “ê” ile yumuşatılır, “s” harfi de biraz tizleşir. Sonuçta bu kök “parêz” kökü ortaya çıkar.

Bu açıklamaya uygun şimdiki zaman çekimi

Parastin

Ez diparêzim
Tu diparêzî
Ew diparêze
Em diparêzin
Hûn diparêzin
Ew diparêzin.


Pêhînî 1
Mînak:

otobûsê tiştên balkêş.
Di otobûsê de tiştên balkêş hene.

1 –bajêr – dikanên mezin. 2 – dibistan mamosteyên baş jî
2 – mal – meywe û sewze jî 4 – li almanyayê – kurd jî

Pêhînî 2

Mînak

Keçik – dest bira parastin.
Keçik bi destan birayê xwe diparêze.

1 – Dergûş – dest – çavên – parastin. 2 – Lawik – destan – serê – parastin
3 – Mirîşk (tavuk) – per – çêlik – parastin
4 – bizin – qiloçên – kara – parastin.


Dersên Kurdî - Kürtçe dersler -12


Wane 7

Her tişt ters diçe!

Sîdar kûr kûr diponijî, ez nêzîkê wî bûm û min jê pirsî, ka çi bûye. Wî jî derdê xwe wiha got: “Sala 2005 an li min nehat, hertiştê min ters diçe.

Xwarinê çêdikim, binê beroşê dişewite. Tiştekê binivîsim, ximav li ser kaxizê belav dibe û bi tevhevî dilewitîne. Pencerê digirim cama wê dişkê. Min çendekî destê xwe neda tiştekî, bê tevger mam, di mal de diketim hundirê dolabê, gava derdiketim der, di nedî de kevir dihat û li serê min diket. Ez pir li ber xwe ketim. Bi qasê hefteyekê baş bû. Min cardin her tişt ji bîr kir, bêhna min vebû.

Rojekê hevalan got, “em biçin kaşokan bajon!” Ez bi kaşokan bi weş hatim, li darê ketim, wek paçekî bi darê ve zeliqîm. Ez bi birîndarî û stûxwar ji wir vegeriyam. Gava xweş bûm, min sêçerx ajot, lastîkê wê teqiya. Li tirimbêla bavê xwe siwar bûm, tirimbêl xirab bû. Ji bo ku tiştek nebe, min xwe li nexweşiyê danî û ez ketim nav nivînan.

Li pey çend rojan dîsa ji mal derketim, çûm, min gog lîst, hevalê min ling avêt ber min, ez li erdê dirêj bûm, bi vê re nav dev û diranên min tije xwîn bû. Roja din ez çûm, li hespê siwar bûm, bi carê ve hespê xwe hilavêt û ez ji ser hespê ketim. Ev çend hefte ne, ti deng tine. Gelo ez ji vê belayê rizgar bûm yan na?”

Wateya peyvên Kurdî (Kürtçe sözcüklerin anlamı)

ponijîn :düşünmek
nêzîk : yakın
ka : hani / hele
lêhatin : uymak
lê nehat : uymadı
2005 : (du hezar û pênc)
xwarin çêkirin : yemek yapmak
beroş : tencere
şewitîn :yanmak
nivisandin :yazmak
ximav : mürekep /boya
belav bûn : dağılmak
tevhevî : tüm, bütün
lewitandin : batırmak
şikandin : kırılmak
çendeki : bir müdet /bir ara
tevger : hareket
hundir : iç /dahiliye
di nedî de : aniden
kevir : taş
li ber xwe ketin : üzülmek / kendî kendine kahırlanmak
ji bîr kirin : unutmak
bêhn vebûn : nefes almak
kaşok : kayak
ajotin : sürmek
paç : bêz / bêz parçası
zeliqîn : yapışmak
Bi darê ve zeliqîm: ağaca yapıştım.
birîndar : yaralı
bi birîndarî : yaralı olarak
stûxwar : boynu bükük
vegerîn : dönmek
xweş bûn : iyileşmek
sêçerx : üç tekerlekli bisiklet
du çerx : bisiklet
teqin : patlamak
tirimbêl : taksi / araba
xira bûn : bozulmak
ji bo ku : ... için
Ji bo ku tiştek nebe. : birşey olmaması için
nexweşî : hastalık /hasta
Min xwe li nexweşiyê danî : Kendimi hastalığa verdim.
nivîn : yatak
ketim nav nivînan : yatağa girdim.
dîsa : yine
gog : top
min gog list. : top oynadım.
ling/nig : ayak
Hevalê min ling avêt ber min : Arkadaşım çelme taktı bana.
dirêj : uzun
dirêj bûn : uzamak
Ez li erdê dirêj bûm. : yere uzandım
diran / didan :diş
xwîn : kan
tijî bûn : dolmak
Dev û dıranên min tije xwîn bûn : ağzım dişim kan doldu.
din : diğerî
roja din : diğer gün
hilavêtin : hoplamak /sıçramak
ti : hiç
gelo : acaba
rizgar bûn : kurtulmak
Çend pirs;

1 – Sîdar çi dike?
2 – Di baweriya Sîdar de sala 2005an ji bo wî çawa ye?
3 – Gava ximav bela be çi dike?
4 – Sîdar di mal de diket ku derê?
5 – Hevalê Sîdar ji Sîdar re çi dibêje?
6 – Gava Sîdar kaşokê dajo çi tê serê wî?
7 – Hesp çi dike?

Kürtçede Türkçenin tersine bir çok edat kulanılmakta. Bu edatlar nesne ve objelerin tarifi, pozisyonlarını belirlemede, hatta kelime bükümlerinde büyük rol oynarlar. Ayrıca birçok fiil de edatlı fiilerdir. Örneğin “eve bakıyorum“ cümlesin de ismin “e“ hali kulanılarak bir yöne yöneliyor. Bu kürtçede “li“ edatı bu erki üstlemektedir. “Ez li malê dinêrim!”

Aşağıdaki edatları tekstin içinde bulun, bir daha cümle ile beraber okuyun.

binê beroşê (tencerenin dibi), li ser kaxizê(kağıdın üzerinde), bi tevhevî (bütünüyle), bê tevger (hareketli), di mal de (evde),
hundirê dolabê (dolabın içi), di nedî de(aniden), li serê min (benim üstümde), li ber xwe (önünde), bi weş(suratle), ji mal (evden),
bi kaşokan (kayakla), li darê(ağaca), bi darê ve(ağaca/ ağaca yapışık), ji wir zivirîm (ordan döndüm). li tirimbêla bavê xwe (babamın taksisine).
ji bo ku tiştek nebe (birşey olmaması için), li nexweşiyê danî( hastalığa verdi), ber min (önümde),
li pey çend rojan(bir kaç günden sonra), bi carê ve (aniden), ji ser hespê (atın üstünden), ji vê belayê( bu beladan).

Dersên Kurdî - Kürtçe Dersler - 18


2 – Jê re (dativ) ismin “e” halinin ikiz edatlarla yapımı.

a) eski dativ yada “e” hali

ji…..re = …e, …a / için
Ji min re = bana / benim için
Ji te re = sana /senin için
Ji wî re = ona / onun için (eril)
Ji wê re = ona /onun için (dişil)
Ji me re = bize /bizim için
Ji we re = size /sizin için
Ji wan re = onlara /onlar için

Cümle içinde

Wî ji min re got. = O bana söyledi.
Wê ji malê re xalîçe kirî. =O eve (ev için) halı satın aldı.
Ji bajarê me re Depê dibêjin. = Şehrimize Depê diyorlar.
Min ji qeraja bajêr re jî wiha got. = şehir garajına (için) şöyle dedim.

Pêhînî:

Mînak:
Min, wî, pirtûk, kirîn
Min ji wî re pirtûk kirîn.

1 – Bav, zarokan, meywe kirîn.
2 – Min, keçik, sol kirîn.
3 – Zarokan, min, fanêre, kirîn.
4 – Min, bavê xwe, sako, kirîn.

b) Yönelim durumunda ise “li” edatı, ya da adetli fiiller kulanılır.

Örnek:
mêzekirin li (lê mêzekirin)
Ez li malê mêze dikim. =Eve bakıyorum
nêrîn li (lê nêrin)
Ez li kulilkê dinêrim. = Çiçeğe bakıyorum.

3 – Eski refakat formu da şimdi edatlar vasıtasıyla yapılır.

a) Yan yana olma durumunda

bi …. re
Ez bi Sîdar re digerim = Sidar ile geziyorum.
Ez bi birayê xwe re diçim bajêr = Kardeşim ile şehire gidiyorum.
Canî bi hespê re çû. = Tay at ile gittî.

b) Bitişik durumda

Örnek:
Pisîk bi darê ve hilkişiya. =kedî ağaca tırmandı.
Hesp bi zîn ve çû. = At eyerle gitti.
Bûk bi dergûşê ve çû. = Gelin bebek ile gitti.

Pêhînî 1

Mînak:
Gund, dukan, nebûn, çûn, bajar Li gund dukan tine, gundî diçûn bajêr,

1 – mal, nan, nebûn, Sîdar, çûn firin.
2 - mal, pere, nebûn, Dîlber, çûn, banq.
3 – Mal, av, nebûn, keç, çûn, kanî.
4 – Tûtina kalo, nebûn, em, çûn cîran.

Dialog

Roj baş! Tu bajarî yî, yan gundî yî?
Ez gundî me.
Gundê we mezin e, yan bajarê we?
Bajar mezin e. Gundê me gundekî biçûk e.
Li gundê we dukan heye?
Na li gund dukan tine.
Wê çaxê gundî li ku tişt û miştên xwe dikirin?
Gundî diçûn bajêr, li wir tişt û mişt dikirin.
Wê çaxê te dixwest ku tu biçî bajêr?
Belê! Gava ez hîn li gund bûm, min tim dixwest ez biçim bajêr.
Tu cara yekem kengê û bi kê re çûyî bajêr?
Sal nayê bîra min, lê ez baş dizanim ku ez cara yekem bi bavê xwe re çûm bajêr.
Te li bajêr çi kir?
Bavê min hinek pere dabû min, min berê bi wî pereyî ji xwe re bestenî kirîbû. Dû re li nav bajêr geriyam.
Navê bajarê we çi ye?
Ji bajarê me re Depê dibêjin.
Tu niha bêriya bajarê xwe dikî?
Hem jî çawa! Tim dibêjim:
“Tu bajarekî biçûk, lê xweşik î, jiyan bê te nabe!”

Şu cümleleri kürtçeye çevirin.

Şehrin sineması küçüktür.
Hergün film yoktu, sadece bazen vardı.
Bir filmde ayı birini kovalıyordu.
Oda korkudan agaca tırmandı.
Hey şehir sen niye böyle küçüksün?
Büyük şehirlerin garajları Avrupayi
isimler alıp otogar olmuşlar.
Ben onun için şiir yazıyorum.
Rüya ve hayallerimde o vardır.


Dersên Kurdî - Kürtçe Dersler - 19


Wane:11 HESRETA WELAT

Gava ez hîn li gund bûm. tim li wan çiya û baniyên li dora gund digeriyam. Min ji wan avên zelalên wek şîrê pêsîrên dayîkan vedixwar, ew hewa ji bêhna sosin û beybûnên zozanan xwe guherandibû mîsk û amberê dikişand nav pişik û kezevê. Belê, mehê carê jî diçûm bajêr.

Gelek caran cîranên me dihatin, em di binê siya daran de rûdiniştin, diketin nav mijûliyan. Car caran jî hevalek dengxweş dest davêt kerika gohê xwe, dilorand û stranên li ser dilan ji me re distira.

- Gava tu li ku bû?
- Gava ez li gund bûm.
- Ha li gund! Baş e, ê te çi dikir?
- Ez diçûn, derdiketim serê çîya û baniyan.
-Te li dîmena gundê xwe dinêrî?
- Na, li xweşiya xwezayê sêrdikir.
- Te jî stran digotin?
- Eh min jî hinek dilorand.

Wateya peyvên Kurdî (Kürtçe sözcüklerin anlamı)

banî = dam üstü
zelal = berak
pêsîr = göğüs/ kadın memesi
beybûn = papatya
pişik = akciğer
kezev = karaciğer
mijûlî = muhabet/ uğraşı
dengxweş = güzel ses
kerik = kulağın iç kısmı

Rêziman

Dema bori 2 / çîroka dema borî(durativ)= 2. geçmiş zaman, yada şimdiki zaman hikayesi.

Kürtçe’de de Türkçe gibi şimdiki zaman takısı geçmiş formu ile birlikte kullanılıyor. Bu form özelikle geçmiş zaman içinde sık sık tekrarlanan eylemleri dile getirmek için kulanılır.

Bu zamanın bileşimi.

a) têper (geçişli fiiler)
Şimdiki zaman takısı + geçmiş zaman kökü
Di + got
Min digot = Ben söylüyordum.

Çekim

Olumlu - olumsuz

Min digot. - Min nedigot.* (ben söylemiyordum.)
Te digot. - Te nedigot.
Wî digot. - Wî nedigot.
Wê digot. - Wê nedigot.
Me digot. - Me nedigot.
We digot. - We nedigot.
Wan digot. - Wan nedigot.

*Şimdiki zamanın aksine, bu ikinci geçmiş zamanda olumsuzluk şimdiki zaman takısı ile birlikte kulanılır.

Têneper = geçişsiz fiil
şimdiki + geçmiş + kişi zamiri
zaman takısı - zaman kökü - takısı
di + keniya + im
Ez dikeniyam = Ben gülüyordum.

Erênî - nerêni.

Ez dikeniyam. - Ez nedikeniyam.(Biz gülmüyorduk)
Tu dikeniya(yî). - Tu nedikeniya(yî).
Ew dikeniya. - Ew nedikeniya.
Em dikeniyan. - Em nedikeniyan.
Hûn dikeniyan. - Hûn nedikeniyan.
Ew dikeniyan. - Ew nedikeniyan.

İşlediğimiz konuda kullanılan bu şimdiki zaman hikayesini bir daha okuyalım.

Ez li dora gund digeriyam. = Ben köy etrafında geziyordum.

Min avên zelal vedixwar. = Ben berak suları içiyordum.

Min ew hewa dikişand nav pişikê. = Ben o havayı ciğerlerime çekiyordum.

Ez mehê carê jî diçûm bajêr. =Ayda bir şehire gidiyordum.

Cîranên me dihatin. = Komşularımız geliyordu.

Em di binê siya daran de rûdiniştin. = Biz ağaçların gölgesinde oturuyorduk.

Baş e, lê te çi dikir? = Güzel, ya sen ne yapıyordun.

Ez diçûn, derdiketim serê çîyan. = Ben gidiyordum, dağlara çıkıyordum.

Sen de bu cümlelerdeki fiilerin çekimini şimdiki zaman hikayesi formuna uygun çek.

Pêhînî 1 Mînak:

(Dema) welat, bûn, pirtûk, xwedin.
Dema ez li welat bûm, min pirtûk dixwend.

1 – (gava) gund, bûn, çiyan gerîn.
2 – (gava) ciwan, bûn, stran gotin.
3 – (dema) ciwan, bûn, xwe cîhan, din dîtin.
4 – (gava) etar (çerçî), hatin, gund, pir tiaht firotin.

Pêhînî 2 Mînak:

Do tu li mal bûyî? Na, ez do ne li mal bûm.
1 – Teşî di ciwantiya xwe de stran digotin?
2 – Tu jî li çiya û baniya digeriyayî?
3 – Ma cîran dihatin mala we?
4 – Hûn jî di bin daran de radibûn govendê?
5 – Ma we li welat bi kurdî dixwend?

Şu cumleleri Kürtçe’ye çevirin.

Ben köyde iken, köyün etrafında dolaşıyordum.
Ben o anne memesindeki ak süt gibi berrak sulardan içiyordum.
Ayda bir şehire gidiyordum.
Çoğu zaman komşularımız geliyordu, biz ağaçların gölgesinde oturuyorduk.
Ben gidip dağ ve tepelerin üstüne çıkıyordum.
Hayır, doğanın güzelliğine bakıyordu.
Eh! Ben de biraz mırıldanıyordum.


Dersên Kurdî - Kürtçe Dersler - 20


Wane:12 BELENGAZ

Dibêjin; hebûye tinebûye Belengazekî xwedê hebûye. Qet tiştekî wî tinebûye. Biharan pel û pincar civandiye, xwariye; zivistanan jî derketiye nêçîr û seydê.

Gava belengazê xwedê rojek ji rojên zivistanê dîsa derketiye nêçîrê, kêvroşkeke belekê rindik ji bin zinarekî wek derba fîştoqê fijiqiye û bi weş bazdaye. Wî jî serî daye ser. Nêzîka tarî têkeve erdê, pê girtiye. Di wê kêliyê de kêvroşk lê hatiye ziman û gotiye: “Min mekuje, ez ne kêvroşk im, ez keça paşayê periyan im.”

Her çendî qure qura zikê belengazê xwedê jî bûye, wî ew kêvroşk berdaye. Bi pel û gihayên li ber lat û zinaran zikê xwe têrkiriye. ji ber ku pir westiyaye, hima li wir di xew re çûye.

Xewneke gelek xweş dîtiye, di xewna xwe de çûye mala bavê kêvroşkê. Kêvroşk jî bûye keçekê delal, xwe bi awayekî gelek xweşik xemilandiye, hatiye, bi destê wî girtiye û wan bi hev re berê xwe dane tirîjê rojê, bûnin zirnixek ji tirîjê rojê, bi rojêre helyane û firyane.

-Tu dizanî çi bûye? - Na! Çi bûye?
- Dibêjin erd hejyaye! - Na lo! Kê got.
-Min ji radyoyê bîhîst.
- Kamo miriye - Na lo! Kê ji te re got.
- Memo got. - Kengê miriye?
- Du roj berê.
- Pêê! Berf bariye!.. - Law çi ecêv e. hîn hetanê nîvê şevê jî her der çîk sayî bû
- Him jî her der girtiye.

Halk arasında masal anlatılırken genelikle “hebû tunebû” formu kullanılır.

Wateya peyvên Kurdî (Kürtçe sözcüklerin anlamı)

hebûye : varmış
tinebûye : yokmuş
belengaz : fakir, zavalı
xwedê : Allah, tanrı.
pel : yaprak
pincar : pancar
nêçîr : av, avcılık
kêvroşk /kerguh : tavşan
zinar : kaya
derb : mermî, darp
fiştoq : Havai fişek patlayıcısı/ fırlatıcısı
fijiqîn : çok hızlı bir şekilde fırlamak.
weş : hiz, surat
nêzîkê tarî têkeve ewrdê : yere karanlığın çöküşüne yakın
her çendî : her nekadar
xewn : ruya
westîn : yorulmak
westiyaye : yorulmuş
awayek : bir biçim de, birşeyler yapma
tirîj : ışın, güneş ışını.
zirnix : zere, zerecik

Rêziman

Biz bu derste de üçüncü geçmiş zamanı, yada mişli geçmiş zamanı göreceğiz. Bu zaman genelikle ikinci kişi tarafından kullanılır, yada hatırlanmayan, kesin bilinmeyen zaman dır. Bu fransızcanın “pase simple”, almancanın “konjuktiv perfek” zamanlarına denk düşer.

Bu konuyu anlamak için tekstin sonundaki kısa dialogları birdaha okuyun!

a) Lêkerên têneper (intransitiv) = geçişsiz fiiler.

Erênî nerênî
Ez ketime. Ez neketime (ben düşmemişim)
Ti ketiyî. Tu neketiyî.
Ew ketiye. Ew neketiye.
Em ketine. Em neketine.
Hûn ketine. Hûn neketine.
Ew ketine. Ew neketine.

Siz de konu da geçen şu geçişsiz fiillerin 3. geçmiş zamana uygun çekimini yapınız.

Hebûn, derketin (çikmak), hatin, westîn, çûn, helîn, firîn

b) Lêkerên têper (transitiv) = Geçişli fiiller

Erênî nerênî
Min gotiye. Min negotiye. (ben söylememişim)
Te gotiye. Te negotiye.
Wê gotiye. Wê negotiye. (dişil o)
Wî gotiye. Wî negotiye. (eril o)
Me gotiye. Me negotiye.
We gotiye. We negotiye.                                                                
Wan gotiye. Wan negotiye